Ayaklarımız gözümüzden en uzak  uzuvlarımızdır. Bütün gün vücudumuzu taşıyıp, basınç altında ezilip ancak geç dönemde bize şikayetlerini bildirirler. Çok ihmal edilirler. Diğer organlarımıza gösterdiğimiz ilginin  çok azını ayaklarımıza gösteririz.Hekimlerde muayene esnasında sıklıkla ayaklara bakmayı unuturlar.

Eğer şeker hastası iseniz, yüksek kan şekeri hem ayakların sinirlerini bozarak, hemde damarlarını daraltarak ayakta his kusuru ve beslenme bozukluğuna neden olurlar. Bu ayakların savunmasızlığını daha da artırır. Kolayca ayak yarası oluşumu ve iltihaplanma ile yaranın büyümesi sözkonusudur.

Tedavisi hem zorlu hemde zaman alıcıdır.Sigara içimide varsa, gangren  gelişimi ile ayağın kaybı korkulan sondur.
Diyabetik ayak gelişimi kaçınılmaz  değildir.İlk koşul kan şeker ayarının sağlanması  ve doğru uygulanan ayak bakımıdır.
Hasta eğitimi, Önlemler ve doğru ayak bakımı uygulamaları hayati önem taşır.

Diyabetik Ayağın Acı Gerçekleri
Gercek 1
Travmaya bağlı olmayan ayak kesim (ampütasyon) ameliyatlarının % 50 si diyabetlilere yapılmaktadır
Gerçek 2
Diyabetiklerin % 5-15 yaşamlarının bir evresinde ayaklarından ameliyat olurlar
Gerçek 3
Diyabetiklerde ayak damar hastalığı riski 4.5 kat,gangren gelişme riski 20-50 kat fazladır.
Gerçek 4
Diyabetik ayak veya ampütasyon öyküsü olanlarda, ilk ampütasyon 1-3 yılsonra % 40,3-5 yıl sonra % 55 olguda diğer ekstremitede de ampütasyona gidilmektedir.
Gerçek 5
Yurdumuzda hala diyabetikler için özel ayakkabı üretimi ve ulaşılabilirliği  yaygın değildir.

Diyabetik ayak ülseri için risk faktörleri
Ayak sinirlerinin hasarı
Ayak damarlarının hastalığı
Travma
Daha önce ayak ülseri geçirmiş olmak
Daha önce ayak kesim öyküsünün olması
Göz hasarlanması
Böbrek hasarlanması
Yaşlılık
Kötü sosyal durum
Diyabet eğitimi almamış olmak

Diyabetik ayak gelişimi
Diyabetik ayak yarasının gelişiminde önemli 3 faktör vardır.Bunlardan en önemlisi; ayak sinirlerinin şeker hastalığına bağlı olarak hasarlanmasıdır.Böylece ağrı duyusunu kaybeden ayak,yaralanmalara daha açık hale gelir.Damar sertliğine bağlı olarak ayak beslenmesinde bozulma; kötü ayak bakımına bağlı olarak eklenen  ‘’diyabetik ayak gelişimine ‘’yol açar.
*Diyabet sinirleri hasarlandırır.Buna tıp dilinde  NÖROPATİ  denir.

Sinir Hasarına Bağlı Ayak
Uyuşukluk vardır
Cilt kurudur,Kıllar dökülür
Nabız palpe edilir.
Ayakta geceleri artan huzursuzluk ve karıncalanma hissi vardır.
*Diyabetli birayin ısı ve ağrı hissi azalır.Bu durum sinir hasarlanmasına bağlı gelişir.Kalp krizi bile ağrısız gelişebilir.Bu durum oldukça teklikelidir.

Bozulmuş ayak eklem yapıları
Sinir hasarına bağlı ayak kaslarının gücü azalır ve ayak eklem yapıları bozulur.Ayağın şeklinde bozulmalar başlar.

Diyabetik Yara Gelişimi
Diyabetlide sinir hasarı ile gelişen hissizlik ve ayak şeklinin bozulması,ayak yaralarınında gelişiminide kolaylaştırır. Ayak yaralarının en çok geliştiği yerler  ayak tabanında yükün en fazla olduğu ve travmaya en çok maruz kalan bölgelerdir.

Diyabetik Yara Gelişimi
Devamlı baskı alan bölgelerde nasır gelişmektedir.Nasır oluşumu deri altına daha fazla basınca yol açıp,kanamaya sebep olmaktadır.Kanama bölgesinde deri bütünlüğü bozulmakta ve yara dışa açılmaktadır.Açılan yaraya kolaylıkla mikroplar girmekte ve iltihaplanmaya yol açmaktadır.

- Nasır oluşumu
- Deri altı kanama
- Yaranın dışa açılımı
- İltihaplanma

Sinir hasarlanmasına bağlı gelişen hissizlik ve ağrı duyusunun kaybı, açılan yaranın geç farkedilmesine sebep olmaktadır.

Sinir Hasarına Bağlı Diyabetik Ayak
Diyabetik ayak yarası büyük olsa bile, diyabet hastasında bu yaraya bağlı ağrı bulunmamaktadır.Bu durum ayağın korunmasını engellemektedir.

Diyabetik Ayak Gelişimi
Ayaklarımızın beslenmesini sağlayan damar ağı oldukça fazla ve karışıktır. Ancak, özellikle sigara kullanan ve kan şeker kontrolü sağlanamayan diyabetli bireyde ayak kan akımı belirgin şekilde azalmaktadır.

Damar Sertliğine  Bağlı Diyabetik Ayak
Soğuktur
Nabız palpe edilemez
İstirahatte ayakta ağrı vardır
Ayakta renk değişikliği vardır
Sıklıkla ayak parmak uçlarını tutar

Gangren  Diyabetik Ayak
Ayağı besleyen damarlarda daralma yada tıkanmaya bağlı olarak ayağında gangren gelişen şeker hastasının ayağında;Parmak uçlarında renk değişikliği olur ve gangren oluşur.Hastanın ayak nabızları alınamaz.En korkulan diyabetik ayak tipidir.Hasta derhal üst düzey bir sağlık merkezine ulaşmalıdır.

Diyabetik Ayağın Muayenesi
Doktora her gidişinizde Mutlaka ayaklarınızı muayene  ettiriniz.Doktorunuzdan bunu yapmasını isteyiniz.Doktorunuz ayaklarınızı hem görünüm(şekil,enfeksiyon,mantar) hemde kan akımı (nabızlar) ve sinir harabiyeti açısından değerlendirecektir.

Monofilament Testi
Diyabetik sinir hasarı araştırılmasının en basit ve prattik yöntemi; 10 gram basınç yapan bir cihazın (Semmes Senstein Monofilamenti) ayaklarda belirtilen yerlere uygulanmasıdır. Doktorunuz size gözleriniz kapalı iken ; size ,cihazı bastırdığı yeri soracaktır.

Diyabetik Ayak Gruplarının Belirlenmesi
Diyabete bağlı sinir hasarının araştırılmasında kullanılan diğer bir yöntemde;  ‘’Diapozan ‘’adı verilen ve mekanik olarak titreştirilen bir cihazın başparmağınıza değdirilerek, hissedip hissetmediğinizin sorgulanmasıdır.

Diyabetik  Ayak –Düzey 0
Düzey 0 da ayak yarası henüz açılmamıştır.Ancak riskli bçlgeler vardır. Bu bölgeler nasırların en sık oluştuğu ve basının fazla olduğu alanlardır.

Diyabetik Ayak -Düzey 1
Düzey 1 de ayak yarası yüzeyeldir. Ayağın derin alanlarına ilerlememiştir.

Diyabetik Ayak -Düzey  2
Düzey  2 de ayak yarası derindir.Ancak kemik sağlamdır.Düzey 2 ayak yarasında doktorunuz yara etrafındaki nasırları ve ölü dokuları temizleecektir.Bu işleme tıp dilinde ‘’ debridman’’ denilmektedir.

Diyabetik Ayak Düzey -3
Düzey 3 ayak yarasında abse ve kemik iltihabı mevcuttur.Kemik iltihabına tıp dilinde ‘’ osteomyelit’’ adı verilir.Ayak yarasının iyileşme sürecini uzatan bir durumdur.Uzun dönem ağızdan veya damardan antibiyotik kullanımını  zorunlu kılar. Yanıt alınamayan durumlarda iltihaplı kemik ,operasyonla temizlenir.

Diyabetik Ayakta Düzey-4
Ayakta bölgesel gangren.

Diyabetik Ayakta Düzey -5
Ayakta yaygın gangren.

Pansuman Bandajı
Ayak  yarasının bandajı çok sıkı ve kalın olmamalıdır.Diğer ayak parmaklarında yara olmasada , parmak aralarına temiz gazlı bez konulmalıdır.

Diyabetlinin yaptığı yanlışlar
Ayak  yarasının bandajı çok sıkı ve kalın olmamalıdır.Diğer ayak parmaklarında yara olmasada , parmak aralarına temiz gazlı bez konulmalıdır.
Sıkı ve parmak aralarında gazlı bezin olmadığı yanlış pansumanlarda,kan akımı dahada bozulacak ve yara iyileşmesini engelleyecektir.

Diyabetik Ayak Timi
Ayağınızda şeker hastalığına bağlı yara kuşkunuz varsa,derhal doktorunuza başvurmalısınız.Doktorunuz, ayak yaranızın düzeyine göre , sizi diyabetik ayak timinin bulunduğu  bir sağlık kuruuşuna yönlendirebilir.Burada sizi, aşağıda   belirtilen uzmanlardan birkaçı değerlendirecek ve tedaviniz derhal başlayacaktır.
Endokrinolog
Cerrah
Ortopedist
Damar Cerrahı
Plastik cerrah
Podolog
Diyabet hemşiresi
Mikrobiyolog
Dermatolog
Hiperbarik oksijen uzmanı

Diyabetlinin yaptığı yanlışlar (Kesinlikle sigara içmemelidir.)
Sigara kullanımı diyabetli hastada gangren li ayak yarası gelişimini hızlandırmaktadır. Gangren li  ayak yarasında ayağın bir bölümünün ameliyatla alınması kaçınılmazdır.
Ayaklar her gün kontrol edilmelidir.
*Diyabetik ayak yarasını önlemek en önemlisi dir. Bunun için ,her diyabetik hasta ,ayak eğitimi almalıdır.
*Ayaklar her gün kontrol edilmelidir. Eğer ayak tabanınızı göremiyor iseniz, bunun için bir aynadan faydalanabilirsiniz. Unutmayın ki ayak yaralarının çoğu ayak tabanında gelişmekte ve hasta bunu, sinir hasarından dolayı ağrı hissetmediğinden, geç fark etmektedir.
*Kirli tırnak makaslarının kullanılması sıklıkla ayak yarası gelişimine yol açmaktadır.Tırnak makaslarınızı kullandıktan sonra mutlaka temizleyiniz.

Diyabetlinin Yapması Gerekenler
*Ayaklar her gün yıkanmalı ve kurulanmalıdır.
*Ayaklar her gün yıkanarak temizlendikten sonra  parmak araları ovuşturma dan , mutlaka kurulanmalıdır.
*Ayaklar kuru ise yıkandıktan sonra nemlendirilmeli  dir . Ayaklarda aşırı terleme var ise doktorunuzla görüşmelisiniz.
*Çıplak ayakla dolaşmak, ayak yarası gelişim riskini artırmaktadır. Evde bile olsanız kesinlikle çorapsız ve terliksiz dolaşmayınız.
*Tırnak kesiminin en rahat ve risk almadan yapılacağı zaman banyo sonrasıdır.
*Ayak tırnaklarınızı temiz bir tırnak makası ile düz biçimde kesin . Köşeleri derin asla almayın Sonrasında tırnak törpüsü ile törpüleyin.
*Yanlış tırnak kesimine bağlı gelişen diyabetik ayak yarası sıklıkla karşılaşılan bir tablodur.
*Ayaklarınızdaki nasırları almak için kesinlikle  jilet ve bıçak gibi kesici bıçak gibi aletler kullanmayın Kimyasal maddeler sürmeyin. Konusunda  uzman kişiler bunu sizin için yapacaktır.Nasır temizliği tek aşamada yapılmaması gerekir. Birkaç aşamada yapılabilir.
*Kirli kesici aletlerle yapılan nasır temizliği iltihaplı ayak yarasına neden olabilir.

Diyabetlinin Ayakkabı Seçimi
*Diyabetik hastanın ayakkabı seçimi çok önemlidir. Uygunsuz ayakkabı kullanımı diyabet ayak yarasının oluşumuna yol açar.
*Diyabetik kadın hastalar asla ucu sivri ve yüksek topuklu ayakkabılar tercih etmemeliler.
*Diyabetik erkek hastalar kesinlikle sivri burunlu ve ayağı sıkan ayakkabılar tercih etmemeliler.
*Sivri burunlu ve dar ayakkabılar ,  genellikle , ayağa kendi şeklini verir. Ayak; ayakkabı içerisinde sıkışır ve ayak üzerinde bası alanları oluşturur. Bu bası yerlerinde diyabetik ayak yarası kolaylıkla gelişir.  Halbuki ayak, ayakkabıya şekil vermelidir.
*Sıkı ve sivri burunlu ayakkabı kullanımı ile ayakkabıya fazladan temas sağlayan bası noktaları kolaylıkla bası yarası oluştururlar.
*Uygunsuz ayakkabı kullanımı kolaylıkla diyabetik ayak yarası oluştururlar.
*Diyabetik hastalar özellikle yumuşak deri veya süet, burnu geniş ve hafif topuklu ayakkabılar tercih etmelidir.
*Ayağa uygun ayakkabıda ayağın ayakkabı içindeki rahat durumu olmalı, ama ancak bu rahatlık, bolluk halinde olmamalıdır.
*İçten dikişli ayakkabılara dikkat
Ayakkabılar kesinlikle çorapsız, çıplak ayak ile giyilmemelidir. Böyle Bir durumda içten dikişli ayakkabılar, özellikle topuk kısmında, kolaylıkla yara gelişimine yol açar.
*Parmak arası ve ayağı korumasız bırakan ayağın dışarı taştığı yazlık ayakkabılar kesinlikle tercih edilmemelidir.
*Yazlık ayakkabılar Ayağı toz ve darbelerden koruyan, önü kapalı yazlık ayakkabılar diyabetik hastalar için en uygun olanıdır.
*Ayakkabı almadan önce; ayak kalıbınızı beyaz bir kağıdın üzerine çizin ve kesin. Alışveriş esnasında, bu kalıbı alacağınız ayakkabının içine rahat girip girmediğini kontrol edin.
*Yeni bir ayakkabıyı günün hangi saatinde almalıyız?
Öğlen 14-16
Ayakkabı alışverişlerinizi öğleyin yapın. Sabah alınan bir ayakkabı, akşama doğru ayakların şişmesi nedeniyle dar gelebilir. Yine akşam alınan ayakkabı sabah bol gelebilir. Her iki durumda da ayakkabının yara açması kolaylaştırır.
*Yeni alınan ayakkabı ayağı alıştırmak için 2 hafta süre ile günde 1 saat giyilmelidir.
*2 haftada bir ayakkabının içi ıslak sabunlu bez ile silinip duru su ile yekrar silinmelidir.Sonrada gölgede kurutulmalıdır.
*Bir gün giydiğiniz ayakkabıyı ertesi gün tekrar giymemelisiniz.Güneş ışığını direkt almadığı bir yerde havalandırmalıyız.
*Diyabetik ayak yarası riski olan hastalar kesinlikle zorlayıcı egzersizler yapmamalıdır. En uygun olanı tempolu yürüyüşler veya yüzmedir.
*Terlikle yürüyüşe çıkmak kesinlikle yanlıştır.
*Özel üretilmiş yürüyüş ayakkabıları; gerek günlük kullanımı da gerekse yürüyüş esnasında, özel üretilmiş spor ayakkabıları tercih edilmelidir.
*Her ayakkabı tabanlık ile desteklenmelidir.
Günlük olarak kullandığınız ayakkabıların tabanlık ile desteklenmesi, diyabetik ayak yarası gelişimini belirgin şekilde azaltır.
*Ayakkabılar kapı önünde bırakılmamalıdır. Gerek sizin Gerekse apartman hijyeni açısından bu durum önemlidir.
*Ayakkabınızı giymeden önce silkeleyin ve içindeki yabancı maddelerin uzaklaştığından emin olun. İçini kontro edip giyin.
*Plajda, kumsalda ve evinizde dahi, kesinlikle çıplak ayakla dolaşmayın.
*Plajda çıplak ayakla dolaşmak, ayağınızın derisinden veya tırnak diplerinizden birçok mikrobun vücudunuza girişini kolaylaştırır.
*Sahilde çıplak ayakla dolaşan hastanın ayak tabanında açılan yara sıklıkla karşılaşılan bir yaralanma çeşididir.
*Parmak arası sandalet kesinlikle kullanmayın.
*Yazın Plajda dolaşırken tercih edilecek sandaletler; sert zeminli, yumuşak tabanlı, yüksek ve yan darbelere karşı koruyuculu olmalıdır.

Dogru yürüyüş şekli
Kendini öne itmeden, bacakları kalçadan çekerek, dizleri bükmeden, kısa adımlarla yapılan yürüyüş, ayak yarası gelişim riskini azaltmaktadır. Buna kalçadan yürüyüş şekli denmektedir.

Diyabetli yapması gereken . Yükün azaltılması gerekebilir.
Eğer yürüyüş bozukluğunuz ve düşme tehlikeniz varsa, ayağa binen yükün azaltılması için, baston gibi destekleyici cihazları kullanmaktan çekinmeyiniz.

Diyabetlide Çorabın önemi
*Lastikli veya dikişli çoraplar giymeyin. Her gün çorabınızı değiştirin. İyi  yıkanmış çorabı ,ütüledikten sonra giyin .Daha çok yünlü , pamuklu ve dikişsiz çorapları tercih edin.
*Sıkı lastikli çoraplar giyinmemeli . Sıkı lastikli çoraplar kan akımını bozarak, ayak yarası gelişimini kolaylaştırabilir.
*Diyabetlilere özel üretilmiş ,ayakların en çok basınca ve travmaya maruz kalan bölgelerini destekleyen çoraplar olmalı.
*Haftanın hergünü giyebileceğiniz çoraplarınız olmalı ve hergün değiştirmelisiniz.

Diyabetlinin yaptığı yanlışlar
Diyabetik hastalar kesinlikle ısıtıcılara 1,5 metreden yakın durmamalıdır. Bunlar ağrı ve ısı duyusu bozuk olan diyabetik hastalarda, farkına varmadan kolayca yanıklara yol açabilir.

Diyabetlinin yaptığı yanlışlar (Üşüyen ayaklar)
Üşüyen ayakları için sobada ısıtılmış tuğla üzerine basan ve ayak yanığı oluşan diyabetik hastalar ile sıklıkla karşılaşılıyor.

Diyabetlinin yaptığı yanlışlar
Üşüdüğü için ayaklarını kalorifere dayayan ve yandığını farketmeyen diyabetik hastanın yaralandığı da sık karşılaşılan vakalardandır.

Diyabetlinin yaptığı yanlışlar
Diyabetik hastalarda damar sertliğine bağlı olarak bacakları besleyen damarlarda tıkanıklıklara sık raslanmakadır.Zaten daralan damar sebebiyle beslenmesi azalan ayak, bacak bacak üstüne atıldığında veya bağdaş kurulduğunda dahada az kanlanmaktadır.

Diyabetlinin yaptığı yanlışlar
Ayak kaslarını kuvvetlendirmek ayak yarası gelişim riskini azaltacaktır.Bu sebeple günde 10 dakika parmak uçlarında yükselip inmek ayak kaslarınızı güçlendirir.

Diyabetlinin yapması gereken
Kalem egzersizi, ayak kaslarınızı güçlendirecek basit , ancak önemli bir yöntemdir. Ayaklarınızdan eşit uzaklıkta bir kalem içe (içe kalem egzersizi) veya birer kalem her ayak dışına ( dışa kalem egzersizi) koyup ,  topuklarınızı sabit tutarak, parmak uçlarınızı aynı anda içe veya dışa kaleme doğru yaklaştırmaya çalışınız.Bunu 10 dakika sürdürünüz.

Parmak Kesimi (Amputasyon)
Diyabetik ayak gelişimi, her diyabetlinin kaderi değildir. Önemli Olan, gelişmemesi için önlem almak ve tavsiyelere uymaktır.
 

UNUTMAYIN

*Beslenmenize özen gösterin.
*Düzenli egzersiz yapın.
*Düzenli doktorunuza ,diyetisyeninize podoloğunuza  ve diyabet eğitim hemşirenize başvurun.
*Size önerilen ilaçları düzenli olarak kullanın.
*Düzenli  evde kan şekeri takibinizi yapın.
*Kontrollere düzenli gidin.
*Önceden önlem alın.                      
*Okumaktan vazgeçmeyin.
Çaresiz değilsiniz çareSİZsiniz

 

EGE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ  HALK KİTAPLARI 8
Doç.Dr.Şevki Çetinkalp
Prof.Dr. Candeğer  Yılmaz
ISBN:978-975-483-922-7